Svake godine od karcinoma debelog creva u svetu oboli više od 1 000 000 stanovnika. Većina karcinoma nastaje iz prethodnih benignih tumora tzv. adenoma kroz evolutivnu kaskadu.
Karcinom debelog creva je drugi najčešći uzrok smrti, odmah posle raka pluća kod muškaraca i raka dojke kod žena. Rizik od nastanka raka debelog creva značajno raste nakon 40 godine života, pa se 91% svih karcinoma debelog creva otkrije u osoba starijih od 50 godina.
Na rak debelog creva ukazuju sledeći simptomi:
- okultno ili manifestno digestivno krvarenje,
- izmene u crevnom pražnjenju,
- bolovi u trbuhu i
- malokrvnost.
Jedna četvrtina (25%) obolelih ima porodičnu anamnezu raka debelog creva, od kojih 15% kod rođaka prvog kolena srodstva. Nepravilna ishrana (hrana bogata životinjskim mastima i proteinima, a oskudna biljnim vlaknima), prekomerna telesna težina, pušenje, pozitivna porodična anamneza, postojanje crevnih polipa, nedostatak fizičke aktivnosti predstavljaju faktore rizika za nastanak kolorektalnog karcinoma.
U Srbiji se od 2014 godine sprovodi organizovani skrining za karcinom debelog creva.
Preporuke dobre kliničke prakse za skrining odnose se na populaciju bez simptoma sa prosečnim rizikom od obolevanja. Programom je obuhvaćena ciljna grupa stanovništva, između 50. i 74. godine života.
Pacijenti sa alarmnim simptomima: krvarenjem iz digestivnog trakta, anemijskim sindromom, izmenama u crevnom pražnjenju, bolovima u trbuhu, gubitkom na telesnoj težini, palpabilnim tumorom u trbuhu javljaju se lekaru i sprovodi se dijagnostika, a ne skrining.
Program ranog otkrivanja raka debelog creva je svrsishodan zbog toga što se rak debelog creva najčešće javlja iz dobroćudnih izraštaja sluznice- adenoma tokom procesa kancerogeneze koji traje od 5 do 15 godina, prosečno 10 godina. Taj dugotrajan proces omogućava pravovremeno otkrivanje i uklanjanje ovih polipa. Uklanjanje dobroćudnih polipa omogućava potpuno izlečenje u više od 85% pacijenata. Uklanjanjem adenoma prekida se karika u lancu od dobroćudnih do zloćudnih tumora tj karcinoma, pa se samim tim prevenira nastanak karcinoma debelog creva.
Za rano otkrivanje raka debelog creva može se koristiti nekoliko metoda pojedinačno ili najčešće u kombinaciji. Najčešće korišćeni su:
- testovi prisustva okultne (golim okom nevidljive) krvi u stolici,
- fleksibilna rektosigmoidoskopija ili
- kolonoskopija.
Pozitivan test je indikacija za dalje gastroenterološko ispitivanje odnosno kolonoskopiju.
Početni test služi za izdvajanje osoba koje imaju najveću mogućnost da imaju neoplastičnu bolest od onih osoba koje imaju najmanju. Testiranje postojanja okultnog krvarenja u stolici sprovodi se svake godine. Kod osoba kod kojih je test na prisustvo okultnog krvarenja pozitivan treba uraditi kolonoskopiju sa ciljem utvrđivanja uzroka skrivenog krvarenja. Kod osoba koje imaju povišen rizik od nastanka raka debelog creva (zapaljenske bolesti creva, genetsko opterećenje, porodična ili lična anamneza postojanja adenoma i kolorektalnog karcinoma) program ranog otkrivanja raka debelog creva treba započeti ranije i treba ga sprovoditi samo kolonoskopijom. Osobe koje su testirane na prisustvo okultne krvi u stolici treba da znaju da negativan test ne znači u potpunosti i sigurnost da osoba nema polip ili rak debelog creva.
Pored osetljivosti, endoskopske metode imaju i tu prednost da se uočene promene mogu ukloniti tokom samog pregleda (polipektomija)i na taj način uštedeti i vreme i novac, a sam postupak postaje i metod lečenja. Kolonoskopski se, ukoliko je priprema adekvatna i endoskopista obučen da učini totalnu kolonoskopiju, u 90-95% otkriva rak debelog creva.
Osobe sa pozitivnim testom na okultnu krv u stolici treba uputiti na kolonoskopski pregled uz eventulanu endoskopsku terapiju (npr. polipektomiju). Osobama sa visokim rizikom za nastanak raka debelog creva predlaže se kolonoskopija u ranijem životnom dobu i praćenje u intervalu preporučenom za to oboljenje bez prethodnog testiranja prisustva okultne krvi u stolici. Osobe koje izraze želju da budu pregledane endoskopski u okviru skrininga, mogu obaviti kolonoskopski pregled jednom u deset godina ili bar fleksibilnu rektosigmoidoskopiju jednom u pet godina.
